Tatar balasına tatar telen kem öyrätergä tieş? Balasına zur ömetlär baglagan ata belän anamı, ällä xäref tanırga öyrätep, dönyaga küzen açkan mäktäpme?.. Tatar telenä mönäsäbät tormışnıñ küp törle surätlärennän oeşadır mögaen. Bügen tatar balası üz ana telenä karaşın eş kına gailädäge fikerlärgä, mäktäptäge östenleklärgä, cämgıyattäge väzgıyatkä karap bilgelärgä mäcbür. Şuşı könnärdä Kazanda ber törkem ata–ana, alar arasında berençe çiratta tatar millätennän bulgannar, mäktäplärdä tatar tele ukıtu däreslären kimetüne taläp itep, Rossiyaneñ mägarif häm fän ministrına xat yullagan. Xat avtorları mäktäplärdä tatar telen öyränü rus telen ukıtırga komaçaulıy dip açına, tatar telen öyränü bik kıen häm ul, gomumän, balalarnıñ kiläçäge öçen faydasız dip belderä...
Tatar analarınıñ şuşındıy adımı cirle televidenie tapşırularında häm Internet bitlärendä dä kiñ yañgıraş aldı. Tatarstannıñ xalık yazuçısı, TR Däülät Sovetı deputatı Tufan Miñnullin tatar ata–analarınıñ bu gamälen isä – üz xalkıñ östennän donos yazu dip atıy.
Tufan Miñnullin:
“27 martta “Tatarstan – Yaña gasır” televideniesendä Ilşat Äminov alıp bara torgan “7 kön”, yagni “7 dney” digän çirattagı tapşıru buldı. Şuşı tapşıru aldınnan älege kanalnıñ xäbärçese kilep, mäktäplärdä tatar telen ukıtu mäsäläläre turında minem belän bik ozaklap söyläşte. Ul çakta bügenge köndä kilep tugan väzgıyat buença fikerläremne täfsilläp citkersäm dä, tapşıru efirga çıkkaç, anda minem süzlärdän ike cömlä genä kaldırılgan ide. Ul cömlälär tulı ber teksttan özep alıngan bulgaç, ällä niçegräk yañgıradı, inde bu mäsälädä yañadan televidenie belän söyläşep üzemneñ dägvalarımnı belderäsem kilmi, şuña “Intertat.ru” gazetası aşa fikerläremne millättäşläremä jitkerergä telim.
Mine bik borçıganı, döresen äytkändä, bik tä açunı kitergäne – tatarlarnıñ “mäktäplärdä nigä tatar telen rus telenä karaganda kübräk ukıtasız?” dip çıgışlar yasavı. Ruslar bu mäsäläne kütärä ikän – ber xäl, alarnıñ üz problemaları, üz karaşı... läkin tatar keşeläreneñ ata–babaları telennän baş tartıp, oyatlarça şikayatlär yazuın – Mäskäügä üz xalkıñ östennän donos yazu! dip atar idem. Berençedän, mondıy süz söyläüçelär yalganlıylar! Eş menä närsädä: mäktäptä tatar telen ukıtu sägatlären sanaganda tatar tele belän tatar ädäbiyatı däreslären bergä kuşalar, ä rus telen häm rus ädäbiyatın aerıp karıylar. Ägär tatar tele häm ädäbiyatın bergä kuşıp birälär ikän, rus telen häm ädäbiyatı däresläre külämen dä şulay sanarga kiräk. Kayber millättäşlärebezneñ faktlarnı bozıp, dimäk yalgan faktlarga tayanıp, Mäskäügä donos yazuı – yöräk ärnetkeç küreneş.
Balalarıbıznı rus telendä ukıtsak, alar tormışta üz urınnarın tabıp, berär zur näçälnik bulıp utıraçak digän säer ışanu bar. Minem fikerem: küsäkne nindi teldä ukıtsañ da, ul küsäk bulıp kalaçak. Balalarnıñ sälätsezlegen xäzer tatar telenä sıltıy başladılar. Bügenge cämgıyattä üzeñneñ zur urınıñnı bilär öçen rus tele kiräk bulsa, böten rus xalkı näçälnik bulıp utırır ide, uramda isereklär dä, cinayatçelär dä kalmas ide. Yugıysä, eş teldä genä tügellekne, rus xalkınıñ facigasın kürep torabız. Äle bezneñ tatar mäktäplärendä ber narkoman yuk, ä rus mäktäplärendä ukuçılarda nindi problemalar bar?! Üz telen belmägän, üz telendä ukımagan tatar balasınıñ küpmeseneñ "Yujnaya trassa"da basıp toruın, küpmeseneñ törmädä utırganın, küpmeseneñ alkogolizm, narkomaniya çirläre belän çirlägänen belmilärmeni ul keşelär?!
Mäskäügä bezneñ ana telebez kiräk tügel, Amerikaga da, Almaniyagä dä kiräkmi. Bezneñ telebez – üzebezgä kiräk, şuña kürä bez anı yaklıybız da. Ä nigä Tatarstan yaklamıy? digändä, Tatarstan östendä Rossiya Däülät Duması aşa kabul itelgän varvarlarça zakon tora: 309nçı federal zakon Rossiyadä yaşäüçe törle millät xalıklarına karşı kabul itelgän växşilär zakonı ul. Şuña Mäskäü anı xäräkätkä kertergä aşıkmıy da, ul yalgışın añladı, törleçä borgalana xäzer.
Ber tarixçınıñ mäkaläsen ukıgan idem, ul anda bezneñ yalgışlık şunda – yazmışıbıznı xökümätkä tapşırdık, ä xökümätneñ üz problemaları, di. Üz telen xalık üze genä yaklıy ala. Xalık üz yazmışın üze kaygırtu xälendä kalgan vakıtta, bik tübän fiker yörtüçe kayberäülärneñ Mäskäügä xalkıbız östennän donos yazuı härberebezne borçırga tieşle xäl. Üz tuganıñ östennän donos yazu nindi äşäkelek bulsa, üz xalkıñ östennän donos yazu da şundıy uk äşäkelek, xalkıña xıyanät itü belän ber.
Tatar analarınıñ şuşındıy adımı cirle televidenie tapşırularında häm Internet bitlärendä dä kiñ yañgıraş aldı. Tatarstannıñ xalık yazuçısı, TR Däülät Sovetı deputatı Tufan Miñnullin tatar ata–analarınıñ bu gamälen isä – üz xalkıñ östennän donos yazu dip atıy.
Tufan Miñnullin:
“27 martta “Tatarstan – Yaña gasır” televideniesendä Ilşat Äminov alıp bara torgan “7 kön”, yagni “7 dney” digän çirattagı tapşıru buldı. Şuşı tapşıru aldınnan älege kanalnıñ xäbärçese kilep, mäktäplärdä tatar telen ukıtu mäsäläläre turında minem belän bik ozaklap söyläşte. Ul çakta bügenge köndä kilep tugan väzgıyat buença fikerläremne täfsilläp citkersäm dä, tapşıru efirga çıkkaç, anda minem süzlärdän ike cömlä genä kaldırılgan ide. Ul cömlälär tulı ber teksttan özep alıngan bulgaç, ällä niçegräk yañgıradı, inde bu mäsälädä yañadan televidenie belän söyläşep üzemneñ dägvalarımnı belderäsem kilmi, şuña “Intertat.ru” gazetası aşa fikerläremne millättäşläremä jitkerergä telim.
Mine bik borçıganı, döresen äytkändä, bik tä açunı kitergäne – tatarlarnıñ “mäktäplärdä nigä tatar telen rus telenä karaganda kübräk ukıtasız?” dip çıgışlar yasavı. Ruslar bu mäsäläne kütärä ikän – ber xäl, alarnıñ üz problemaları, üz karaşı... läkin tatar keşeläreneñ ata–babaları telennän baş tartıp, oyatlarça şikayatlär yazuın – Mäskäügä üz xalkıñ östennän donos yazu! dip atar idem. Berençedän, mondıy süz söyläüçelär yalganlıylar! Eş menä närsädä: mäktäptä tatar telen ukıtu sägatlären sanaganda tatar tele belän tatar ädäbiyatı däreslären bergä kuşalar, ä rus telen häm rus ädäbiyatın aerıp karıylar. Ägär tatar tele häm ädäbiyatın bergä kuşıp birälär ikän, rus telen häm ädäbiyatı däresläre külämen dä şulay sanarga kiräk. Kayber millättäşlärebezneñ faktlarnı bozıp, dimäk yalgan faktlarga tayanıp, Mäskäügä donos yazuı – yöräk ärnetkeç küreneş.
Balalarıbıznı rus telendä ukıtsak, alar tormışta üz urınnarın tabıp, berär zur näçälnik bulıp utıraçak digän säer ışanu bar. Minem fikerem: küsäkne nindi teldä ukıtsañ da, ul küsäk bulıp kalaçak. Balalarnıñ sälätsezlegen xäzer tatar telenä sıltıy başladılar. Bügenge cämgıyattä üzeñneñ zur urınıñnı bilär öçen rus tele kiräk bulsa, böten rus xalkı näçälnik bulıp utırır ide, uramda isereklär dä, cinayatçelär dä kalmas ide. Yugıysä, eş teldä genä tügellekne, rus xalkınıñ facigasın kürep torabız. Äle bezneñ tatar mäktäplärendä ber narkoman yuk, ä rus mäktäplärendä ukuçılarda nindi problemalar bar?! Üz telen belmägän, üz telendä ukımagan tatar balasınıñ küpmeseneñ "Yujnaya trassa"da basıp toruın, küpmeseneñ törmädä utırganın, küpmeseneñ alkogolizm, narkomaniya çirläre belän çirlägänen belmilärmeni ul keşelär?!
Mäskäügä bezneñ ana telebez kiräk tügel, Amerikaga da, Almaniyagä dä kiräkmi. Bezneñ telebez – üzebezgä kiräk, şuña kürä bez anı yaklıybız da. Ä nigä Tatarstan yaklamıy? digändä, Tatarstan östendä Rossiya Däülät Duması aşa kabul itelgän varvarlarça zakon tora: 309nçı federal zakon Rossiyadä yaşäüçe törle millät xalıklarına karşı kabul itelgän växşilär zakonı ul. Şuña Mäskäü anı xäräkätkä kertergä aşıkmıy da, ul yalgışın añladı, törleçä borgalana xäzer.
Ber tarixçınıñ mäkaläsen ukıgan idem, ul anda bezneñ yalgışlık şunda – yazmışıbıznı xökümätkä tapşırdık, ä xökümätneñ üz problemaları, di. Üz telen xalık üze genä yaklıy ala. Xalık üz yazmışın üze kaygırtu xälendä kalgan vakıtta, bik tübän fiker yörtüçe kayberäülärneñ Mäskäügä xalkıbız östennän donos yazuı härberebezne borçırga tieşle xäl. Üz tuganıñ östennän donos yazu nindi äşäkelek bulsa, üz xalkıñ östennän donos yazu da şundıy uk äşäkelek, xalkıña xıyanät itü belän ber.
