Tatar tele kemgä kiräk?

Kazannıñ mäktäplärendä ukuçı balanıñ 600 anası RF neñ mägarif häm fän ministrına Tatarstan urta uku yortlarında tatar telen ukıtunı tuktatunı taläp itep xat yullagan.

Respublikadagı däülät telen ukıtuga karşı çıgarga änilärne ni mäcbür itkän soñ?


Añlaşıla ki, 1941-1945 el sugışı vakıtında kayberäülär faşist telen öyränüdän baş tarta torgan bulgan. Ä monda federativ däülätneñ iñ totırıklı, küpmillätle häm küpkonfessiyale, tolerant respublikası tugan telne ukıtuga karşı.

Häm mäsälä Respublikada tatar şigriyateneñ dahie Gabdulla Tukaynıñ 125 ellıgın bäyräm itü könnäre aldında kütärelüe aeruça ayanıç.

Minem öçen bu xat yazılu faktı bigräk tä teträndergeç buldı, çönki äle genä Kazaxstanda bötenläy başka väzgıyat kürep kayttım. Kazax tele üseştä. Keşelär kazax telendä kübräk söyläşä, aralaşa başlagan. Zamanında isä, kazax teleneñ xäle, tatar tele xälenä karaganda küpkä avırrak ide. Bügen inde balalar, yaşlär, kartlarnı äytäse dä yuk – irkenläp kazaxça söyläşälär. Kırık belän altmış arasındagı, “torgınlık” ellarında formalaşkan keşelärgä genä telne üzläşterü kıenrak birelä. Häm bolar barısı da rus yaki ingliz tele belän berlektä, çönki bu tellär häm kıtay tele kiläçäk telläre dip sanalalar. Ata-analar öçen balalarnı keçkenädän kazax telenä öyrätü möhim häm märtäbäle.

Tatarstannıñ rustelle vatandaşlarına gomere bue Kazaxstanda yaşägän, küptän tügel - 2010 elnıñ 13 dekabrendä vafat bulgan rus yazuçısı Ivan Pavloviç Çegolixin çın mägnäsendä ürnäk. Aña isän bulsa, näk bügen, berençe apreldä 84 yaş tulgan bulır ide. Ul şayarıp, minem familiyam Şahgali xanga barıp totaşa dip äytkäli ide. Ivan Pavloviç, Kazaxstan Parlamentınıñ senatorı bularak, kazax teleneñ Kazaxstanda däülät tele buluı härdaim yaklap kilde. Ul häm anıñ kebek rus mädäniyate ähelläre cirle xalık telenä teläkttäşlek belderälär, häm bez kazax teleneñ çäçäk atuın küräbez.

Inde şuşındıy Kazan äniläre arkasında bezne tugan telebezgä, zamanında tatarlar törki xalıklarnı ukıtıp yörgän kebek, kazax kardäşlärebez kilep öyrätäçäkme?

Rossiya Imperiyase rus bulmagan xalıklarnıñ üz tellärendäge mägarifenä karşı köräşmägän, tatarlar üzläre garäp, farsı tellären belüne kiräk dip sanagan, rus, fransuz tellären öyränergü omtılgan.

Bälki Rossiya prezidentınıñ Kazanda tatar telendäge çıgışı naçar ürnäk bulıp toradır? Ul anıñ öçen çit teldä yazılıp birgän tekstnı avırlık belän ukıdı. Şunnan hiç döres bulmagan näticä yasalganmı: imeşter, “üze” öçen dä tatar tele bik katlaulı, şuña kürä annan baş tartırga kiräk? Berdäm däülät imtixanın da rus telendä birelä. Tatarstannıñ Prezidentınnan häm Premer-ministrınnan alıp barlık çinovniklar härvakıt barı tik rus telendä çıgış yasıylar.

Bu 600 xatı Tatarstan häm RF vatandaşları öçen lakmus kägaze kebek. RF – federativ däülät, ul tatar telen ikençe däülät tele itep kabul itüe taläp itelä. Tatarstannıñ Prezidentı, Kabminı, Parlamentı, cirle xakimiyat organnarı respublikada real iketellelekne täemin itärgä tieş. Barlık çıgışlar tatar telendä bulsın, rus telenä çıgış yasauçı üze yaki maxsus tärcemäçe tarafınnan tärcemä itelep barılsın. Tatar telen belmägän Tatarstan vatandaşlarına telne öyränü öçen taşlamalı şartlar buldırılsın. Mondıy şartlar respublika tözelgän çorlarda bulgan da.

Böten keşelek dönyasınıñ dahie Gabdulla Tukay telen çın-çınlap üsterü eşen YuNESKO citäkçelegendä bar illär şagıyrneñ 125 ellıgın bilgeläp ütkän elda başlarga kiräk.

Yalgan päygambärlär süzlären dä iskä töşerep ütäsem kilä. Nikita Xruçev, KPSSnıñ üzäk komitetı berençe sekretare çagında beloruslarga: nikadär tizräk bez barıbız da rusça söyläşä başlasak, şulkadär tizräk kommunizm töziyaçäkbez – digän bulgan. Yazuçı häm säyasätçe Gayaz Isxakıy 200 eldan tatar tele betäçäk dip iglan itkän. Ä KPSSnıñ tatar obkomınıñ berençe sekretare Fikrät Tabeev 20 yözneñ 70 ellarında: “Kemgä kiräk sezneñ tatar telegez, 20 eldan anda söyläşüçe dä bulmas”, - dip äytkän.

Yuk, bulmas, yalgan päygambärlär häm telebezgä yasin çıgarga teläüçelär! Bezneñ tatar telebez bezgä kiräk häm kiräk bulaçak.

Läkin şunı istä totarga kiräk, yalgan päygambärlär häm säyasi avantyuristlar, alarnıñ uenı korbanı bulgan şul xatka kul kuyuçı 600 ana - xalkıbız eçendäge “bişençe” kolonna. Uyau bulıyk!

www.intertat.ru

Gali Çokrıy — islam dinen üsterügä öleş kertkän şäxes

Başkalabız Kazannıñ «Iman» üzägendä sufıyçı şagıyr, cämägat eşleklese, mulla Gali Çokrıynıñ tuuına 185 el tuluga bagışlangan iskä alu kiçäse uzdı. Väliulla xäzrät Yakupov tarafınnan oeştırılgan çarada din ähelläre häm Gali Çokrıynıñ icatın öyränüçe galimnär, şul isäptän studentlar da bar ide. Iskä alu kiçäse şagıyr ruxına Korän ukıp, doga kıludan başlandı.


«Gali Çokrıy — 19nçı yözneñ zur şäxese. Gadättä, anıñ icat yulın ike törkemgä bülälär: dönyavi original äsärlär häm dini original äsärlär. Gali Çokrıy islam mädäniyatında miras bulırlık tarixi yadkarlär saklap kaldırdı. Anıñ 4 tapkır xac kıluı bilgele. Ä ul zamanda xac kılu bik avır häm mäşäkatle bulgan. Ul vakıtta bügenge köndäge kebek xacga transport belän yörmägännär», - dip söyläde TDGPU tatar filologiyase fakultetı studentı Niyaz Sabircanov.

Anıñ süzen Kazan (Idel bue) federal universitetınıñ tatar ädäbiyatı kafedrası dosentı, filologiya fännäre kandidatı Ilham Gomärov dävam itte. Bilgele bulgança, Ilham Gomärov — Gali Çokrıy icatın tiränten öyränüçe galimnärneñ berse. «Gali Çokrıy Başkortstannıñ Täteşle rayonı Iske Çokır avılında mulla gailäsendä tua. Anıñ çın iseme — Möxämmätgali Gabdessalix ulı Köekov (Kiekov). Ä Çokrıy täxällüsen ul avılınıñ isemennän algan. Çokrıynıñ islam dinen taratuda öleşe gayat zur. Ul zamanında törle mädräsälärdä ukıy, annan soñ mäçet aça häm 1852 eldan üz avıllarında mulla vazifaların üti», - dip söyli Ilham Gomärov.

Anıñ süzlärençä, Gali Çokrıy aldıngı karaşlı şäxes bulgan, şuña kürä annan könläşüçelär dä bulmagan tügel. Anı xätta mulla urınınnan töşergännär, ämma yaklauçıları yardäme belän Çokrıy yanä mulla eşenä kereşä. Märfuga isemle kızga öylänep, 5 ul häm 3 kız tärbiyaläp üsterälär. Anıñ barlık balaları da tarix belän kızıksına, aeruça Garifulla isemlese bay belemgä iya bula.

Çokrıynıñ üze isän çagında uk 11 kitabı dönya kürä. Alar arasında «Därri Gali», «Şämg äz-zıya», «Näsim äs-saba», «Zamme nazıyr», aerım dini kitaplar bar. Ul Kazannı maktap, aña bagışlap «Mädxe Kazan» isemle mädxiya yaza. «Anıñ icatında maktau belän sugarılgan äsärlär genä tügel, näfrät belän yazılgannarı da bar. Äytik, ul Aksak Timerne tänkıytläp yaza. Ul anı möselman dönyasın totkarlauçı, artka çigerüçe dip atıy. Şul uk vakıtta Aksak Timerne yaklauçılar da tabıla. Çokrıy şulay uk Bolgar şäexlären maktıy, çigü sängatenä igtibar itä. Anıñ şigriyatkä genä tügel, prozaga kertkän öleşe dä zur. Ul üzeneñ xacga baruın surätli, ä aeruça xiskä birelgän urınnarda şigri yullar belän yaza. Bu äsärdä şagıyrneñ Rossiya ilenä mönäsäbäte kürsätelä. Uñay yaktan, älbättä. Ul: «Rossiya — urtak Vatanıbız», dip yaza», - dide I.Gomärov.

«Kızganıç, Gali Çokrıy isemen älegä bik az keşe belä. Anıñ şäxesen cämägatçelekkä citkerergä kiräk. Şagıyrneñ şundıy köçle, tirän eçtälekle äsärläre buluın din ähelläre dä, ädäbiyat belgeçläre dä belep betermi. Ä bit ul din başlangıçında torgan, möselmannarnı kütärgän, şäkertlär ukıtıp, yaş mullalar äzerlägän. Gali Çokrıy isemen, hiçşiksez, tanıtırga kiräk häm bez bu yunäleştä alga taba da eşläyaçäkbez», - dide Väliulla xäzrät Yakupov.

Gali Çokrıy Başkortstanda tuganlıktan, anıñ milläte turında küp bäxäslär buldı. Tarix belgeçe Nail Garipov fikerençä, Başkortstannıñ Täteşle rayonında yaşäüçelärneñ barısı da diyarlek tatar bulgan, şuña kürä Gali Çokrıy da — tatar. «Başkortlar anı başkort dip sanıy, ä menä tatarlar — tatar-başkort dip äytä. Niçek kenä bulmasın, Gali Çokrıy — tatar häm başkort ädäbiyatın üsterüdä zur öleş kertkän kiñ kırlı şäxes», - dide Ilham Gomärov.

Iskä alu kiçäsendä Gali Çokrıynıñ 190 ellıgın tugan cirendä ütkärü täkdime yañgıradı. Bıel başkalada Islam dinen räsmi kabul itüne zurlap bilgeläp ütärgä cıenalar. Ul çarada Gali Çokrıynıñ Bolgarga bagışlangan şigırlären dä söylärgä kiräk, digän fiker äytelde.

Iñ populyar isem — Azaliya

 Uzgan atnada Tatarstan başkalasınıñ ZAGS büleklärendä 300 yaña tugan bala terkälgän. Alarnıñ 151e — malay, 149ı — kız bala. Iñ ciñel naraysınıñ avırlıgı 1150 gramm, iñ avırı 4560 gramm bulgan. Iñ yaş anaga — 18 yaş, iñ ölkänenä — 42 yaş tulgan.

Sabıylarga kuşılgan iñ populyar isemnär arasında Azaliya, Anastasiya, Sofiya (Sufiya), Kirill, Polina isemnäre bar. Siräk oçrauçı isemnär arasında Xämzä, Djasur, Solmaz, Gordey, Virsaviya, Biknaz, Ermina kebek isemnär bar, di KZN.RU. Menä şundıy ber yaktan borıngı, ä ikençe yaktan yaña isemnär kuşalar yaña tugan narasıylarga.

Şulay uk ber atna eçendä ZAGS büleklärendä 157 par gailä terkägän. Iñ yaş kiyaü belän käläşkä 17 häm 18 yaş, ä iñ ölkän kiyaügä — 71 yaş, käläşkä — 60 yaş bulgan.

Teş çistartırga yaratmasañ - Twist & Brush satıp al!

Küplär önäp betermi torgan şögıl – teş çistaru xäzer küpkä küñelleräk bulır kebek. Ispaniyaneñ Kawamura Ganjavian uylap tapkan zamança şetka iñ irençäklärgä dä oşarga tieş. "Twist & Brush"nıñ töp üzençälege – teş pastası salıngan tyubiknıñ şetka totkasında urnaşuı.


Anıñ maxsus dozatorı bar. Ber atnaga, ber ayga citärlek pasta tutırıp, säfärgä çıgıp kitärgä dä yarıy. Pastanı çıgarır öçen, "Twist & Brush"nı beraz kısarga gına kiräk.

Zamança teş çistartu caylanması satuda bar – anı Internet aşa alıp bula.

Valyutagıznı kiçekmästän muzeyga kiteregez!

Tatarstannıñ Milli muzeenda «Büläklär tapşıru atnalıgı» başlandı. Här el saen uzdırıla torgan älege aksiya tarixi-mädäni mirasnı saklap kaluga yunälderelgän.
Bügenge köndä Milli muzeyda bezneñ töbäk xakında bäyan itüçe 890 meñnän artık predmet saklana. Älege sanga da karamastan, «ak taplar» citärlek ikän äle biredä. Revolyusiyagä kadär, sovet çorına karagan eksponatlar yuk däräcäsendä, di muzey xezmätkärläre. Muzeyga balalar kolyaskaları, krovat, uençık, pıyaladan, farfordan yasalgan kön-küreş cihazları, Kazan planı häm kartası, dekorativ-gamäli sängat ürnäkläre, çit il valyutası, yubiley täñkäläre, Kazan küreneşen, zamana arxitekturasın tasvirlagan fotografiyalär alıp kilergä häm saklanuga tapşırırga mömkin.

5 aprel könne büläk tapşıruçılarnı täbrikläü tantanası da oeştırıla.

Aksiya Milli muzeyda häm aña karagan başka Kazan xäzinäxanälärendä uzaçak. M.Gorkinıñ ädäbi-memorial muzee, E.Boratınskiy muzee, Böek Vatan sugışı memorial-muzee, K.Nasıyri muzee, M.Cälil muzey-fatirı, S.Säydäşev häm G.Tukay muzeyları da älege aksiyadä aktiv katnaşa. Çaranı oeştıruçılar xäzinäxanälärgä büläk tapşıruçılarnı üzläre belän pasport alıp kilülären dä ütenä.

Cihan avazı

Köndälek tormışta xävef-xätärlär sanı arta bara. Kavkazda häm il başkalasındagı şartlaular bar küñellärne teträtte. Ildä ädäp-äxlak mäsäläläre tübängä tägäri. Kayber matbugat çaralarında möselmannarga karata ışanıçsızlık, kurku näfräten «çäçälär». Tradision möselman kitapları xaksızga tıela. Ilebez kiläçäge öçen Rabbıbız aldında bez üzebez cavaplı. Bezneñ ber pozisiyadä buluıbız cämgıyatebezgä tınıçlık kiteräçäk.

Küp millätle Rossiyane nindi yazmış kötä? Anıñ üseşendä yaña, keşelekle sulış taläp iteläme? Üzara duslıkta möselman cämägatçelegeneñ role nindi? Möselman yaşläreneñ belem däräcäsen niçek üsterergä? Cämgıyattäge kire küreneşlärneñ kierenkelegen niçek beterergä? Älege häm başka bik küp mäsälälär mart aenda Mäskäüdä «Rits Karlton» kunakxanäsendä uzgan «Rossiya — urtak yortıbız» dip isemlängän Bötenrossiya möselmannarı kiñäşmäsendä kütärelde.

Rossiya möftilär Şurası räise, möfti şäex Ramil Gaynetdin fikerençä, dinne säyasätkä kertü cämgıyatne yaxşılıkka iltmäyaçäk. Rossiyadä möselman cämägatçelege eşçänlegenä yaşlärne tartu möhimlegen dä äytte ul. Küptän tügel Ekspertlar sovetı oeşuın da xäbär itte. Anda yaşlärne kıek yullarga taypıldırmau mäsäläläre karala. Ul, şulay uk, Yakın Kınçıgıştagı, Liviyadäge vakıygalarga da bitaraf bulmavın bäyan itte.

Süz dä yuk, islam dönyası säyasi häm sosial krizis kiçerä. Älege xäl-vakıygalarga beräü dä bitaraf kalmıy. Şäex Ravil Gaynetdin Rossiya möselmannarınıñ islam dönyası arasında küper rolen ütärgä äzer buluın belderde. Şäex möfti xäzrätläre başka konfessiya väkilläreneñ, ictimagıy häm säyasi köçlärneñ dä fikeren iskä alıp, cämgıyat aldında torgan burıçlarnı xäl itüdä olı vazifanı möselmannar üz östenä alu möhimlegen äytte.

60 töbäktän kilgän din ähelläre katnaşında uzgan «Rossiya — urtak yortıbız» digän kiñ kolaçlı kiñäşmäneñ ähämiyate zur bulaçak, Inşä Allah! Rossiyadä 100 eldan soñ uzgan älege çarada berdämlekne nıgıtuga, aktivlıkka çakırgan yomgaklau dokumentı kabul itelde. Äytergä kiräk, çarada şulay uk Kazannan «Möslimä» ictimagıy oeşması räise Älmira Ädiatullina da eçtälekle çıgış yasadı.

Rossiya möftilär Şurası räise, möfti şäex Ravil Gaynetdin citäkçelegendä başkarılgan xäerle eş-gamällär hämmä keşegä mäglüm. Anda äle tagın da xäerleräk gamällär niyatlänä. 26-28 mayda Mäskäüdä «Xäläl» II Xalıkara kürgäzmä uzaçak. Bıelnıñ közendä isä tarixta berençe tapkır Evropa külämendä Möselman Forumı ütkäreläçäk.
www.intertat.ru 

BDIga kesä telefonı alıp kergän öçen 3 meñ sum ştraf

Keşe iminlegen häm kullanuçılar xokukın yaklau küzätçelegeneñ federal xezmäte Berdäm däülät imtixanına kuelgan taläplär turında iskärtä. Federal xezmätneñ citäkçe yardämçese Sergey Şatunov süzlärençä, BDI birergä kergändä, ukuçılarga üzläre belän pasport, propusk, kaläm häm röxsät itelgän östämä cihazlarnı alırga mömkin. Kalgan äyberlären ukuçılar başka bülmädä kaldırırga tieş.

Rösxät itelgän äyberlärne isä imtixan aluçı tikşerep çıgaçak. Berär cihaz kuelgan taläplärgä turı kilmäsä, ul cihaz imtixan tämamlangaç kına kire xucasına tapşırılaçak. Rösxät itelmägän cihazlarga kesä telefonı yaisä kommunikator gına tügel, pleer, diktofon häm xätta kalkulyator da kerä. Äye, ägär ukuçınıñ kalkulyatorı gadättän tış «akıllı» bulsa häm ukıtuçılarda şik uyatsa, imtixan vakıtında anı alıp toraçaklar. «BDI taläpläre ütälmägän oçrakta, imtixan aluçılar ukuçını sıynıftan çıgarıp cibärergä xokuklı. Monnan tış, Administrativ xokuk bozu turındagı Kodeksta yazılgança, BDI kagıydälären bozuçılarga 3 meñ sumnan 5 meñ sumga kadär ştraf tüläü yanıy», - dip añlattı S.Şatunov.

Çikläülär monıñ belän genä betmi äle. Bıel şartlar tagın da kırıslandı. Imtixan vakıtında küçerü, «şpargalka» kullanu avırlaşırga mömkin, çönki bıeldan här sıynıfta cämägat küzätüçese utıraçak. Ägär küzätüçe ukuçınıñ küçergänen kürsä, anıñ eşenä bilgele ber tamga kuelaçak häm tikşerü barışında älege ukuçınıñ balları kimeteläçäk. Ägär şuşı uk ukuçı tagın ber tapkır totılsa, ul imtixannı birä almagan dip isäplänäçäk.