Tatar tele kemgä kiräk?

Kazannıñ mäktäplärendä ukuçı balanıñ 600 anası RF neñ mägarif häm fän ministrına Tatarstan urta uku yortlarında tatar telen ukıtunı tuktatunı taläp itep xat yullagan.

Respublikadagı däülät telen ukıtuga karşı çıgarga änilärne ni mäcbür itkän soñ?


Añlaşıla ki, 1941-1945 el sugışı vakıtında kayberäülär faşist telen öyränüdän baş tarta torgan bulgan. Ä monda federativ däülätneñ iñ totırıklı, küpmillätle häm küpkonfessiyale, tolerant respublikası tugan telne ukıtuga karşı.

Häm mäsälä Respublikada tatar şigriyateneñ dahie Gabdulla Tukaynıñ 125 ellıgın bäyräm itü könnäre aldında kütärelüe aeruça ayanıç.

Minem öçen bu xat yazılu faktı bigräk tä teträndergeç buldı, çönki äle genä Kazaxstanda bötenläy başka väzgıyat kürep kayttım. Kazax tele üseştä. Keşelär kazax telendä kübräk söyläşä, aralaşa başlagan. Zamanında isä, kazax teleneñ xäle, tatar tele xälenä karaganda küpkä avırrak ide. Bügen inde balalar, yaşlär, kartlarnı äytäse dä yuk – irkenläp kazaxça söyläşälär. Kırık belän altmış arasındagı, “torgınlık” ellarında formalaşkan keşelärgä genä telne üzläşterü kıenrak birelä. Häm bolar barısı da rus yaki ingliz tele belän berlektä, çönki bu tellär häm kıtay tele kiläçäk telläre dip sanalalar. Ata-analar öçen balalarnı keçkenädän kazax telenä öyrätü möhim häm märtäbäle.

Tatarstannıñ rustelle vatandaşlarına gomere bue Kazaxstanda yaşägän, küptän tügel - 2010 elnıñ 13 dekabrendä vafat bulgan rus yazuçısı Ivan Pavloviç Çegolixin çın mägnäsendä ürnäk. Aña isän bulsa, näk bügen, berençe apreldä 84 yaş tulgan bulır ide. Ul şayarıp, minem familiyam Şahgali xanga barıp totaşa dip äytkäli ide. Ivan Pavloviç, Kazaxstan Parlamentınıñ senatorı bularak, kazax teleneñ Kazaxstanda däülät tele buluı härdaim yaklap kilde. Ul häm anıñ kebek rus mädäniyate ähelläre cirle xalık telenä teläkttäşlek belderälär, häm bez kazax teleneñ çäçäk atuın küräbez.

Inde şuşındıy Kazan äniläre arkasında bezne tugan telebezgä, zamanında tatarlar törki xalıklarnı ukıtıp yörgän kebek, kazax kardäşlärebez kilep öyrätäçäkme?

Rossiya Imperiyase rus bulmagan xalıklarnıñ üz tellärendäge mägarifenä karşı köräşmägän, tatarlar üzläre garäp, farsı tellären belüne kiräk dip sanagan, rus, fransuz tellären öyränergü omtılgan.

Bälki Rossiya prezidentınıñ Kazanda tatar telendäge çıgışı naçar ürnäk bulıp toradır? Ul anıñ öçen çit teldä yazılıp birgän tekstnı avırlık belän ukıdı. Şunnan hiç döres bulmagan näticä yasalganmı: imeşter, “üze” öçen dä tatar tele bik katlaulı, şuña kürä annan baş tartırga kiräk? Berdäm däülät imtixanın da rus telendä birelä. Tatarstannıñ Prezidentınnan häm Premer-ministrınnan alıp barlık çinovniklar härvakıt barı tik rus telendä çıgış yasıylar.

Bu 600 xatı Tatarstan häm RF vatandaşları öçen lakmus kägaze kebek. RF – federativ däülät, ul tatar telen ikençe däülät tele itep kabul itüe taläp itelä. Tatarstannıñ Prezidentı, Kabminı, Parlamentı, cirle xakimiyat organnarı respublikada real iketellelekne täemin itärgä tieş. Barlık çıgışlar tatar telendä bulsın, rus telenä çıgış yasauçı üze yaki maxsus tärcemäçe tarafınnan tärcemä itelep barılsın. Tatar telen belmägän Tatarstan vatandaşlarına telne öyränü öçen taşlamalı şartlar buldırılsın. Mondıy şartlar respublika tözelgän çorlarda bulgan da.

Böten keşelek dönyasınıñ dahie Gabdulla Tukay telen çın-çınlap üsterü eşen YuNESKO citäkçelegendä bar illär şagıyrneñ 125 ellıgın bilgeläp ütkän elda başlarga kiräk.

Yalgan päygambärlär süzlären dä iskä töşerep ütäsem kilä. Nikita Xruçev, KPSSnıñ üzäk komitetı berençe sekretare çagında beloruslarga: nikadär tizräk bez barıbız da rusça söyläşä başlasak, şulkadär tizräk kommunizm töziyaçäkbez – digän bulgan. Yazuçı häm säyasätçe Gayaz Isxakıy 200 eldan tatar tele betäçäk dip iglan itkän. Ä KPSSnıñ tatar obkomınıñ berençe sekretare Fikrät Tabeev 20 yözneñ 70 ellarında: “Kemgä kiräk sezneñ tatar telegez, 20 eldan anda söyläşüçe dä bulmas”, - dip äytkän.

Yuk, bulmas, yalgan päygambärlär häm telebezgä yasin çıgarga teläüçelär! Bezneñ tatar telebez bezgä kiräk häm kiräk bulaçak.

Läkin şunı istä totarga kiräk, yalgan päygambärlär häm säyasi avantyuristlar, alarnıñ uenı korbanı bulgan şul xatka kul kuyuçı 600 ana - xalkıbız eçendäge “bişençe” kolonna. Uyau bulıyk!

www.intertat.ru