Belemle keşe niçä tel belergä tieş?

Kazanda, anıñ üzägendä, Tatarstan mägarif ministrlıgı karşında, Kazan Kremle divarları yanında diyarlek inde Intertat ukuçılarına mäglüm bulgan tatar telen ukıtunı beterüne taläp itkän "600 xatı"na kul kuyuçılarnıñ illeläp keşese mitingka cıeldı. TR häm RF Konstitusiyaläre nigezendä il vatandaşları tüläüsez urta mäktäp beleme xokukına iya. Federativ däülätebez älegä barı tik ber telne däülät tele dip tanıy, läkin Federasiyaneñ berniçä subektında ike däülät tele iglan itelgän häm alar territoriyalärendä küpläp yaşäüçe başka millätlärgä üz tellärendä ukunı täemin itä. Mäsälän, Başkortstanda өç teldä: başkortça, rusça, tatarça ukıtalar, Dagıstanda isä tagın da kübräk teldä.

Küpmillätle cämgıyattä ukıtu tele kayber katlaulı xällär tudırırga mөmkin. Ägär ki, Federasiyaneñ aerım algan subektında ukmaşıp berniçä millät keşese yaşi ikän, alarnıñ ber-berse belän rus telennän tış başka xalık telendä aralaşa aluı millätara añlaşuga zur ber stimul bulıp tora. Tatarstanda rus telen bөten keşe diyarlek belä, ut kürşeläre tatarlarnıñ telen belmägän rustelle tatarstanlılar kimsetelgän xäldä kala.

Cөmädel äüväl aenıñ 11 nçe kөne

Şagıyr, Tatarstannıñ atkazangan mädäniyat xezmätkäre Räşit Gäräyneñ tuuına 80 el (1931 – 1999)

Mäxäbbät kayçan başlana?

Yazgı tañ atkandamı?

Dustıñ belän citäkläşep

Mäktäptän kaytkandamı?

Şagıyr Räşit Gäräyneñ inde bik küp ellar elek ukılgan menä şuşı şigıre xätergä señep kalgan. Çınnan da, barıbıznıñ da iñ kersez, iñ ixlas häm iñ kaderle xislärebez turında sөyli torgan güzäl ber şigır şul ul! Yukka gına R.Gäräy süzlärenä bik küp cırlar yazılmagandır!

Bu şagıyrneñ tulaem icatı da änä şulay keşelärneñ neçkä xis-kiçereşlären tasvirlauga bagışlangan. Anıñ şigırläre küñel küzen açıbrak kararga өyrätälär, tabigatkä, bөten can iyalärenä häm keşelärgä karata sizgerräk, sagrak, keşelekleräk bulırga kuşalar – siña ipläp kenä änä şundıy zur ruxi häm äxlakıy tärbiya birälär.

Inde xäzer bezneñ arabızdan kitkän Räşit aga üze dä, keşe bularak, bik neçkä häm sizger küñelle şäxes ide, bik yardämçel häm eçkersez zat ide.

Tatarstannıñ xalık artistı, tatar opera sängatenä nigez saluçılarnıñ berse Usman Älmiev vafat buldı.

Usman Älmiev 1915 elnıñ 24 aprelendä Yaşel Üzän rayonınıñ Akeget avılında tugan. Ul P.Çaykovskiy isemendäge Mäskäü däülät konservatoriyaseneñ Tatar opera studiyasendä belem ala. Icadi yulı 1939 elda başlangan cırçı xalıknıñ yaratkan artistına äverelä.

Ul tatar säxnäsenä yaña başkaru manerası kertä. Tamaşaçı belän dustanä mönäsäbät buldıra, säxnädä üz-üzen totışı belän dä küplärdän aerılıp tora. Cırçı tavış, mimika, plastika belän osta faydalana belä. Şuña da, anıñ konsertları härçak tulı zallarda uza torgan bula. Xalık aldında çıgış yasaganda Älmiev tulı ber teatr tudıra algan. Mondıy kürkäm küreneşne barı tik çın talant iyaläre genä başkara ala.

Intertat.ru

Ankarada – “Süngän yoldızlar”

14 apreldän başlap dürt kөn rättän Ankarada urnaşkan däülät teatrlarınıñ berse – “Küçük Tiyatro” (“Keçkenä teatr”) tatar dramaturgiyase klassigı Kärim Tinçurin äsäre buença kuelgan “Sönmüş Yıldızlar” (“Süngän yoldızlar”) spektaklen kürsätäçäk.

Äsärne säxnägä K.Tinçurin isemendäge Tatar däülät drama häm komediya teatrı baş rejisserı Räşit Zahidullin kuygan. Säxnä bizäleşen häm kiemnär eskizların şulay uk Kazan keşese G.Kamal isemendäge Tatar däülät akademiya teatrı baş rässamı Sergey Skomoroxov eşlägän, biyulärne şulay uk kazanlılarga yaxşı tanış Sälimä Abdraxmanova kuygan.

Baş rollärne Däniz Yılmaz (Deniz Yılmaz), Däniz Evin (Deniz Evin), Can Ali Çalışandemir (Can Ali Çalışandemir), Yasemin Karataş (Yasemin Karataş), Ayla Alevok (Ayla Alevok), Pelin Tozkoparan (Pelin Tozkoparan) häm başkalar başkara.

13-19 aprel könnärendä Törkiyaneñ Konya şähärendä Törki teatrlarnıñ IV Xalıkara festivale uza. Bu olı vakıygada Tatarstannan da katnaşuçılar bar.

Konya ölkäsendä urnaşkan Selcuk universitetı kampusında uza torgan teatr festivalendä Kazannıñ G.Kariev isemendäge tatar däülät Yaş tamaşaçı teatrı kollektivı çıgış yasayaçak. 

16-17 apreldä törek tamaşaçısına tatar teatrı Kol Galineñ «Yosıf Zöläyxa» häm G.Tukaynıñ tuuına 125 el tuluga bagışlangan «Peçän bazarı» spektakllären täkdim itäçäk. Älege tarixi äsärlärne teatrnıñ baş rejisserı Rinat Äyupov säxnäläştergän.

Intertat.ru

Alabuganı Şürälelär baskan!

15-20 apreldä Alabuga däülät tarix-arxitektura häm mädäni-muzey tıyulıgında respublikaara «Şürälegä dan cırlau» digän etno-art-proekt oeştırıla. Proekt G.Tukaynıñ 125 ellıgınabagışlana. 

Tulısınça uqırğa

Cömädel äüväl aenıñ 10 nçı köne

---

Tatarstannıñ xalık yazuçısı, G.Tukay isemendäge Däülät premiyase laureatı Xisam Kamalovka 85 yaş (1926)

---

Şagıyr, Tatarstannıñ atkazangan sängat eşleklese, G.Tukay isemendäge Däülät premiyase laureatı Räşit Äxmätcanovnıñ tuuına 70 el (1941 – 1995)

Bez mäñgegä, bez mäñgegä monda

Ex, bu cirne küpme taptadı

Bezneñ yöräk bäyrämnäreneñ

Kıñgıraular takkan atları! –

diep, därt häm yalkın tulı şigri yullar yazgan ide tatar xalkınıñ ataklı şagıyre Räşit Äxmätcan monnan küp ellar elek. Menä xäzer ul üze bezneñ arada yuk, ämma ber ük vakıtta neçkä lirik ta häm yalkınlı publisist-tribun da bulgan ütä zur talantka iya bu şagıyrneñ mäydannarda yarsıp-yarsıp şigırlär ukuı haman da küz aldında tora, anıñ dulkınlandırgıç xiskä iya tavışı haman kolaklarda yañgırıy.

Räşit Äxmätcanov Baulı töbägeneñ Tatar Kandızı avılında tua. Armiyadän kaytkaç, Kazan däülät universitetınıñ tatar tele häm ädäbiyatı bülegen tämamlap, Tatarstan Mädäniyat ministrlıgında, törle gazeta redaksiyalärendä eşli. Gomereneñ soñgı ellarında şagıyr “Kazan utları” jurnalı redaksiyasendä xezmät itte, 90 nçı ellarda respublikada bargan milli-azatlık xäräkätendä iñ aktiv katnaşuçılarnıñ berse buldı.

Möselmannar küp, möfti urını ber...

14.04.11 09:17

AYZIRÄK GÄRÄEVA

QARAWLAR SANI: 0

•  
•  

naçarBik yaxşı 

Küpme genä tırışsak ta ber keşedän artıknı saylap bulmıy. Şuña kürä akıl belän, tärtiple itep  bügenge cıelışnı ütkärik -  alıp baruçı baş kazıy Cälil xäzrät  Fazlıev Tatarstan möselmannarınıñ V çirattan tış korıltay eşen änä  şundıy  süzlär belän  başlap cibärde. Älege süzlär cıen ruxın bilgeläde dä. Här mäsälä açık tavış birü yulı belän şunda uk xäl itelep bardı, Kamal teatrı zalın tutırıp utırgan din ähelläre üzläre ük Tatarstan möselmannarı berdämlegen kürsätte.

Iñ başta korıltaynıñ kön tärtibe açıklandı. Öç mäsälägä tuktalu xäl itelde: diniya näzaräteneñ yaña citäkçelegen, kontrol - reviziya komissiyasen saylau, Ustavka üzgäreşlär kertü häm imamnarnıñ täkdimnären tıñlau.

Berençe häm kötelgän töp vakıyga Diniya näzaräte räisen saylau buldı. Belgänebezçä, kandidatlar öçäü ide. Alarnıñ härkaysına süz birelde. Törle çagıştırular, misallar belän söyläsälär dä, bügenge köndä dini väzgıyatne kamilläşterü  yunäleşlären  ber tösleräk kürälär bulıp çıktı. Tatar xalkı dini mirasın barlau, dini belem birüne tärtipkä kertü häm berdäm bulıp dini eşçänlekne canlandıru turındagı fikerläre urtak. Şulay da tel töplärendä beraz aermalıklar sizelde kebek.  Alga Taba

Tatarstanda dini üseş bügenge kararlarga bäyle

Tatarstan Respublikası Prezidentı Röstäm Miñnexanov Tatarstan möselmannarınıñ bişençe çirattan tış korıltaenda katnaştı. Ul din ähellären, kunaklarnı sälamläp: «Bez dinnär häm millätlär arasındagı nıklı elemtälär belän gorurlanabız. Bu - Tatarstandagı tınıçlıknıñ bilgese. Xäzrätlärebez möselmanarnı berläşterä, tatulıknı nıgıta. Kiläçäktä dä xalık küñelenä berdämlek, tatulık orlıkları señderersez dip ışanam. Möselmannarnıñ berençe korıltae uzgannan soñ berdäm dini näzarät oeştı. Xalkıbıznıñ mirasına nigezlänep küp kenä igelekle eşlär başkarıldı. Bu eşçänlek ata-babalarıbızdan kilgän Äbü - Xänifä mäsxäbenä nigezlänä. Bu yulda bez berdäm», - dide. Korıltaynıñ möselmannar öçen möhimlegen assızıkladı. Tatarstanda dinneñ alga taba üseşe bügenge kararlarga bäyle buluı xakında äytte. Ukurga

Tatarstanda — yana möfti

13.04.11 11:06

GÖLNAZ GIYLFANOVA

QARAWLAR SANI: 21

•  
•  

naçarBik yaxşı 

Çärşämbe, 13 aprel könne Tatarstannıñ yaña möftieneñ iseme bilgele buldı. Tatarstan möselmannarınıñ V çirattantış korıltaenda respublika möftie bulıp Ildus xäzrät Fäizov saylandı. Saylau açık tavış birü räveşendä ütte. Fäizovka üz tavışların korıltayda katnaşuçılarnıñ 504se birde. Tulısınça ukırga

Arçada Gabdulla Tukay saytı täkdim itelde

Intertat redaksiyase baş möxärrire, gabdullatukay.ru portalı citäkçese Älfiya Yunısova Arça rayonı Başkarma komitetı citäkçese urınbasarı Nadiya Miftaxetdinovaga Räxmät xatı tapşıra

ALDAGI1 of 10 KILÄSE

Tatarstannıñ Arça rayonında tatar şagıyre Gabdulla Tukaynıñ tormış häm icat yulına bagışlangan www.gabdullatukay.ru Internet–portalın täkdim itü kiçäse uzdı.

Rayon üzägendä urnaşkan Sängat mäktäbe bu könne bäyrämçä görläp tordı: mäktäp ukuçıları biredä G.Tukay äsärläre buença şigri–muzıkal kompozisiya kuydı. Işektän ük kunaklarnı Tukay äkiyatläre geroyları – Käcä belän Sarık, Su anası belän Şüräle karşı alsa, balalar tınlı orkestrı “Tukay marşı”n uynap, böten binanı yañgıratıp tordı. Foyeda balalar Tukay äsärlärenä yasagan illyustrasiyalär kürgäzmäse oeştırılgan ide.

Federal sudyaga karata cinayat eşe kuzgatıldı

Uzgan elnıñ 6 iyunendä Kazan uramnarınıñ bersendä ükeneçle yul hälakäte bula. Aviatözeleş rayonı sudı sudyası Eduard Soldatov üzeneñ maşinasında barganda, 23 yaşlek Marat Gaynetdinovnı bärderä. Kızganıçka, eget törle tän cäräxätlärennän şunda uk hälak bula. Medisina tikşerüe kürsätkänçä, ul könne Eduard Soldatov iserek xäldä rul artına utırgan.

Mäskäüdä Tukaynı iskä alalar

Tatar xalkınıñ böek şagıyre G.Tukaynıñ 125 ellıgın Mäskäüdä dä bilgeläp uzarga cıenalar. 26-27 aprel könnärendä älege yubiley datası uñaennan tatar poeziyase klassigı Gabdulla Tukay könnäre oeştırıla.

26 apreldä 16:00 sägattä Mäskäüdä Gabdulla Tukay häykälen açu tantanası bulaçak. Monumentnıñ avtorı — Rossiyaneñ atkazangan rässamı Salavat Çerbakov. Bu — Tatarstan xökümäte tarafınnan Rossiya başkalasına tapşırgan olı büläk. 

Häykäl açu tantanasında Rossiya, Tatarstan sängatkärläre tarafınnan konsert ta täkdim iteläçäk. Ä 27 apreldä G.Kariev isemendäge Yaş tamaşaçı tatar däülät teatrı G.Tukay äsärlärenä nigezlänep säxnäläşterelgän «Peçän bazarı» spektaklen täkdim itä, dip xäbär itälär intertat.ru gazetına.

“Inter@kaläm” şigır konkursına çakırabız!

Zamanında Tukay “I kaläm, bezgä här daim yardäm häm märxämät it!” dip möräcägat itkän. Bügen kalämne klaviatura alıştırgan  zamanda yaşävebezne iskä alıp,  şigri küñelle, icadi fiker yörtüçelärne  Tukay elına bagışlangan “Inter@kaläm” ("Internet@kaläm") bäygesenä çakırabız.

“Intertat.ru” Tatarstan respublikası elektron gazetı şigriyattä yaña isemnärne barlau, ukuçılarnı yaña şigırlär belän tanıştıru häm  seteratura tradision ädäbiyatnıñ yaña ber populyar yunäleşe buluın kürsätü maksatınnan üzençälekle interaktiv konkurs uzdıra. Interaktiv diyu ul, bäygedä katnaşuçılar häm başka ukuçılarıbız da saytta üzara aralaşa, fikerlären urtaklaşa, ber-bersen bäyali ala digän süz.

“Inter@kaläm” şigır konkursı dürt tema buença el axırına kadär dävam itäçäk. Temalar mondıy:

Kaysıgıznıñ şigır ukırga säläte bar?

18-22 aprel könnärendä Kazanda şigır ukuçılar konkursı bulaçak. G.Tukaynıñ 125 ellıgına bagışlangan konkursnı Tatarstannıñ teatrlar berlege, Tatarstan häm Rossiya yazuçılar berlege, Tatarstannıñ mädäniyat ministrlıgı, Tatarstannıñ fän häm mägarif ministrlıkları belän berlektä oeştıra.

Şigır sängatenä bagışlangan mondıy zur konkurs respublikada berençe tapkır oeştırıla. Oeştıru komitetına 200 gariza kabul itelgän. Konkursta 7dän alıp 20 yaşkäçä bulgannar katnaşa ala. Saylap alu turları 18-19 apreldä M.Sälimcanov isemendäge Akterlar yortında uzaçak, dip xäbär itälär Intertat.ru gazetasına.

Yaş talantlarnıñ ostalıkların abruylı jyuri bilgeli. Alar arasında teatr ähelläre, şagıyrlär häm ukıtuçılar da bar.

Konkurska yomgak 23 aprel könne gala-konsertta yasalaçak. Bu könne M.Sälimcanov isemendäge Akterlar yortında konkurs ciñüçeläre belän berrättän tatarnıñ ataklı drama akterları da säxnä totaçak. Bäyräm konsertınıñ rejisserı Färit Bikçäntäev, dip xäbär itälär Akterlar yortınnan.

Bäyge näticäläre: iñ matur tatar kızları — Ästerxanda

31 martta Ästerxan şähärendä kötep alıngan yaz häm maturlık bäyräme — «Tatar kızı-2011» açık milli bäyge uzdı. Bu yulı çaranı oeştıruçılar bäygegä üzgäreşlär kertte, anı yañaça oeştırdı. Kiç bue kunaklar bäygedä katnaşuçılarnıñ çıgışı belän xozurlanıp utırdı. Bäyrämgä Kazannan maxsus kunak ta çakırılgan ide. Moñlı tavışlı Yasmin (Svetlana Mineeva) cırları härkemneñ küñelenä ütep kerde. 

Bäyrämgä bäygedä katnaşkan tugız tatar kızınıñ yakınnarı gına tügel, milli çaralarnı yaratuçılar da kilde. Iñ berençe bulıp kızlar kiçke külmäklärdän çıktı. Alıp baruçılar jyuri ägzaların kızlar belän tanıştırıp çıktı. Kiläse bäygedä kızlarnıñ aş-suga ostalıkların tikşerdelär. Güzäl zatlar telne yotarlık milli rizıklar äzerläde. Annan soñ kızlar tatar tele, tatar xalkı tarixı turındagı belemnären kürsätte.

Nihayat, bäyge axırına yakınlaştı häm ciñüçeneñ iseme iglan iteler vakıt citte. Monısında inde tatar sıluları tatar xalkınıñ milli kiemnärennän çıktı. «Duslık» cämgıyate räise Änvär Almaev bäyge näticälären iglan itte. Şulay itep, «Irkä kız» nominasiyasendä Faina Cabbarova, «Räsem kızı» nominasiyasendä Olesya Krikun, «Altın kızı» nominasiyasendä Liriya Baltanyazova, «Talantlı kız» nominasiyasendä Diana Akmaeva, «Yalkın kızı» nominasiyasendä Ilvira Möxämmätgäräeva, «Çibär kız» nominasiyasendä Elvira Kaneeva ciñde.

Öçençe urınnı «Äkiyat kızı» nominasiyasendä ciñüçe Dilärä Kalendirova yauladı. Ul Çuaşiyadä uzaçak Bötenrossiya Saban tuenda çıgış yasayaçak. Ikençe urınnı «Xıyal kızı» nominasiyasendä ciñüçe Aliya Idrisova yauladı. Ul isä Ekaterinburgta uzaçak Bötenrossiya Saban tuena baraçak. «Tatar kızı-2011» isemenä Elvira Sadıkova laek buldı. Elvira Kazanda uzaçak Tatar yaşläre könnärenä kiläçäk. Barlık katnaşuçılarga da istälekle büläklär tapşırıldı.

Jyuri ägzaları sostavında Xotineskiy O.N, Batırov R.R., Esinbaeva N.I., Ismägıylev I., Askarov R.M., cırçı Yasmin häm «Duslık» cämgıyate räise Änvär Almaev bar ide. Berdiev F.Yu., deputat Kutepov R.X. çaranıñ däräcäle kunakları buldı. Bäygeneñ oeştıru komitetı xezmättäşlek itüçelärgä häm iganäçelärgä zur räxmätlären citkerä. Menä alar: «Duslık» räise Änvär Almaev, Ästerxan ölkäse deputatı, «Idel» tatar gazetası baş möxärrire Näfisä Xämidullina, «Bäyräm» üzäge citäkçese Dinara Mäcitova, «Vektor Finans» citäkçese Yanborisov R.R., «Glonaz» programmasın gamälgä aşıruçı üzäk başlıgı Konev A.R., «Pilot» kompaniyalär törkeme citäkçese Batırov R.R., şähär duması deputatı, muzıkant häm tavış rejisserı Isxakov Ş.Ş.

Irtägä Tatarstannıñ yaña möftie bilgele bulaçak

13 apreldä respubika möselmannarı bişençe tapkır korıltay uzdıra. Bu yulı çirattan tış ütkärelä torgan cıen möfti saylau maksatınnan cıela häm ul Kamal teatrında uzaçak. Şulay uk anda yaña möftineñ berençe urınbasarı, Tatarstannıñ baş kazıe kem bulaçagı açıklanaçak. Tatarstan möselmannarına kagılışlı mäsälälärgä dä igtibar bulır dip kötelä.

Korıltayda Tatarstan Prezidentı Röstäm Miñnexanov, Premer-ministr Ildar Xalikov häm başka küp sandagı räsmi zatlar, 500 dän artık din eşleklese häm 150 läp kunak, mäglümat çaraları väkilläre katnaşuı kötelä.

Tukay kolaçlagan dönya şagıyr muzeenda…

Bälki, bügenge köndä internet karşında utırganda Törkiya, Taşkent, Alma-ata kebek kalalar, törki xalıklar yaşi torgan töbäklär  bik yakın da gına kebek toeladır, alarda yaşäüçelär belän elemtägä kerü minutlar eçendä başkarıla bit. Ä Tukay zamanında, texnologiya tügel, barı böek şagıyrlär fikerläre genä meñärlägän çakrımnarnı yuk itä algan. Häm xäzerge buınga inde alar ara gına tügel, vakıt eraklıgın da ciñgän dip östärgä kiräkter.  Älbättä, eraklıknı, vakıtnı ciñgän Tukay süze moñar iñ açık ürnäk. Şagıyr icatı, ue kolaçlagan törki dönyanı Kazandagı Gabdulla Tukaynıñ ädäbi muzeenda uzdırılgan “Tukay häm törki dönya” dip atalgan ädäbi-muzıkal kiçä küzallarga bulıştı.

Belgänebezçä, 2011 el törki telle däülätlärdä Tukay elı dip iglan itelde. Çaranı açıp cibärgändä  muzey direktorı, şagıyr Rämis Aymät iñ berençe çiratta şul xakta iskä aldı. Annarı ul böek şagıyrneñ törki xalıklarga yogıntısı, üz zamanında törle xalıklar tarafınnan danlanuı turında söylärgä dip süzne kunaklarga- tanılgan galimnärgä birde. Bäyrämgä kilüçe mögallimnär dä, ukuçılar da Rezedä apa Ganieva, Xatıyp abıy Miñnegulovnı kızıksınıp tıñladı. Şulay uk çarada katnaşkan şagıyrä Näcibä Safinanıñ yalkınlı çıgışı, tärcemäçe Fatıyx Kutlunıñ fälsäfi çıgışı kiçäne canlandırıp cibärde. Fatıyx Kutlu: “Gabdulla Tukay -Xodaynıñ tatar xalkına birgän zur büläge”, -dide häm şagıyrneñ gosmanlı törki telendä yazılgan şigırlären ukıdı.

Böek şagıyrgä bagışlangan mondıy ädäbi - muzıkal çaralar muzeyda aldagı könnärdä dä kötelä.

Unbişe muzeyda “Yadkärlärdä Tukay ruxı” dip atalgan töp nösxä köne ütkärelä. TR Milli muzee, Milli arxiv häm G.Ibrahimov isemendäge tarix, ädäbiyat häm sängat institutınnan alıngan şagıyrneñ şäxsi äyberläre, xatları, fotoları kürsätelä. Şulay uk bu könne şagıyr Mädärris Äglamovnıñ “Tukay xatları” poeması buença ädäbi-muzıkal kiçä bulaçak.

Şunı da äytäse kilä, 15 aprel, gomumän, Tukaynı iskä alu köne bularak ütä. Irtänge unda şagıyr kaberenä çäçäklär salalar, ruxına bagışlap doga ukıylar.

20 apreldä muzeyda “Tukay dönyasına sajahat” dip atalgan fransuz telendä ekskursiya ütkärüçelär konkursına yomgak yasalaçak. Älege çara fransuz tele häm mädäniyate üzäge belän berlektä ütkärelä.

21 aprel - “Ilebezdä, telebezdä, küñelebezdä Tukay mäñgelek”. Sängatle ukuçılarnıñ G. Tukayga bagışlangan şähär bäygese finalı. Kazan şähäre mägarif idaräse belän berlektä uzdırıla. Sägat 14.00 dä başlana.

22 apreldä “Tukay häm Iske tatar bistäse” dip atalgan Tukay ukuları sägat 11.00 dä başlana.

26 aprel – “Oçtı dönya çitlegennän...”. Kazan teatr uçiliçesı studentları I. Yuzeevnıñ G. Tukayga bagışlangan pesası buença kuelgan spektakl premerasın täkdim itä. Sägat 11.00 dä başlana.

Koränne ukuçı häm ukıtuçı – iñ xäerle keşe

Aktanış rayonınıñ Änäk avılında ölkännär yazın “Älifba” bäyrämenä cıela. Dini belem tuplauga näticä yasau bulıp torgan bu çaranı bıel änäklelär dürtençe el zurlap ütkärdelär. Änäk mäçetendä barısı 65 ukuçı belem ala. Garäp xäreflären bu uku elında  26 keşe üzläştergän. Dürt elda barlıgı 126 keşegä Koräni-Kärim kitapları büläk itep birelgän. Izge kitapnı kullarına algan şäkertlär anı tärcemäsez ukırga öyränälär, dip xäbär itä “Aktanış tañnarı” gazetası.

Mäçetneñ imamı Insaf xäzrät ukularnı 4 törkemdä alıp bara. Irtänge sägat unga kadär - berençe, annarı 12 gä çaklı - ikençe, öylä namazınnan soñ öçençe törkem ukıy. Ä eşkä yörüçelär öçen mäçettä uku vakıtı kiçke altıdan soñ. Şunı da äytergä kiräk, Insaf xäzrät Änäkkä yakın urnaşkan Tüke, Zäbäer avılları mäçetlärenä dä dini belem birergä yöri.

“Älifba” bäyrämendä katnaşkan rayon möxtäsibe – Cämig mäçete imam-xatibı Ruslan xäzrät Mortazin: “Koränne ukıgan häm ukıtkan keşe – iñ xäerle keşe”, – dide häm yaktaşların dini belem üzläşterüläre belän kotladı.

Insaf xäzrät tuktausız belem tuplarga çakırıp: “Izge kitap “Koräni-Kärim”neñ berençe ayatendä Allahı Tägalä bezgä ukırga kuşa. Ukıgız, dimi, ukı, di. Berlek sanda däşä. Keşe gomer bue gıylem alsa da, gıylem savıtın tutıra almıy. Bişektän läxetkäçä ukıganda da gıylem savıtında urın kala. Kulıbızga Korän alırga vakıt citte. Korännän olug nigmät yuk,” – digän süzlären citkerde.

Respublikanıñ berençe Prezidentı tuıp-üskän Änäk avılı xalkınıñ islam dinenä tartıluında cirlektäge mäçettä dini eşçänlek daimi alıp barılunıñ yogıntısı zur.

Mäçetne tözetüdä katnaşkan, matdi yagın kaygırtıp toruçı Albert Mostafinga, bäyrämnärne uzdıruda bulışıp toruçı “Änäk” agrofirması citäkçelegenä xalık bik räxmätle.

Tatarnıñ moñı barmı?

Uzgan atnada G.Tukay isemendäge tatar däülät filarmoniyaseneñ konsertlar zalında Räşit Vahapov isemendäge VII Xalıkara tatar cırı festivale  başlandı. Bıel uzaçak festival G.Tukaynıñ 125 ellıgına bagışlana.

Zamanında Räşit Vahapov ukıtuçılık eşe belän şögıllängän. Anıñ turında zamandaşları istäleklär söylägändä, Räşit ukuçıların eş iskä ala ide, balalarım Tukay äsärlären bik yarattılar, bigräk tä “Şürälene”, - dip äytä torgan bulgan.

Festivalne açu tantanasında proektnıñ avtorı häm citäkçese, R.Vahapov isemendäge Tatar mädäniyate ictimagıy fondı räise, M. Cälil premiyase laureatı, filosofiya fännäre kandidatı, “Idel” jurnalınıñ baş möxärrire Rifat Fättaxov, bu çara yardämendä tatarda Räşit Vahapovnıñ moñın dävam itärdäy yugarı professional, moñlı tavışlar barlıgın kürsätäse kilüen xalıkka citkerde. Festival barışında yaş vokalistlar konkursı oeştırıla ide. Bu gamälne 3 elga ber tapkır uzdırılaçagı xakında xäbär itte.Talantlar el saen tuıp tormıy,  dip bulgannarnıñ kaderen belergä öndäde.

Räşit Vahapov başkaruındagı cır yazması belän başlanıp kitkän konsertta, Tatarstannıñ xalık artistı, näfis süz ostası Luara Şakircan ”Tatar xalkınıñ moñı barmı?” digän urınlı soraunı kuep tamaşaçıga törle ellarda R.Vahapov isemendäge tatar cırı konkursı laureatların täkdim itä bardı. Xalıknıñ G.Tukay süzlärenä cırlana torgan  “Täftiläü” äsäre tamaşaçını berençe akkordlarınnan uk ilahi muzıka dönyasına kütärde. Konkursnıñ Gran-pri iyase Kazan Düälät konservatoriyaseneñ bişençe kurs studentı Filüs Kahirov  başkargan bu cır konsertnı yugarı kimäldä alıp barırga yunäleş birde, tıñlauçılarnı zatlı, ahäñle muzıka belän söenderde.

Säxnä bik gadi bizälgän.  “El vakıygası”  dip täkdim itelüçe başka festivallärdä küzgä turı häm küçerelmä mägnäsendä “töten cibärgännärenä” künekkän bulsak, biredä bötenläy ikençe atmosfera. Bu könne zalga cıelgan xalık barı tik çista, saf, professional başkaruçılarga  gına  xozurlanıp ostalıklarına tañ kalıp utırdı.

Röstäm Räxmätullin citäkçelegendäge “Miras” ansamble, Sirinä Zäynetdinova, Ilüsä Xucina, Artur Islamov, Aygöl Xäyri, virtuoz akkordeonçı Ruslan Säyfetdinov, Ufadan kilgän kunaklar Rişat Töxfätullin, Venera Yulgildina, Vildan Fäsxetdinov çıgışları tamaşaçınıñ kaynar alkışlarına kümelde.

Vahapov festivale äle bit başka millät artistların da tatarça cırlatuı belän danlıklı. Rus  egete Fedor Tarasov   cırlap bezne şakkatırgan ide inde. Ä bu konsertta ärmän egete Arşak Altunyan  “Xafizäläm, irkäm!” äsären başkardı.

Şulay da tamaşaçı bäyräm kunagı – P.Çaykovskiy isemendäge konkurs laureatı, Tatarstannıñ xalık artistı, Albina Şahimoratova çıgışın zur tüzemsezlek belän kötte. Iseme böten dönyaga mäglüm opera cırçısı Albina Şahimoratovanı, nihayat,  Kazanıbızda kürügä tamaşaçı bik kanägat ide. Anıñ başkaruında “Ällüki” äsäre aeruça canlı, ütä dä xisle häm sängatle  kilep çıktı.  Bäräkalla, milli moñnarıbız klassik vokal mäktäbe kısalarında tagın da güzälräk asıltaşnı xäterlätä ikän bit! Cırçı kızıbız şulay uk  uk N.Cihanovnıñ “Altın çäç” operasınnan   ariya başkardı.

Vahapov festivale öçen maxsus äzerlängän duetnı – Röstäm Yaxin muzıkası, Gölşat Zäynäşeva süzlärenä yazılgan “Kitmä, kitmä sandugaç” cırın - F. Kahirov belän A. Şahimoratova yañgırattı.

R.Vahapov  isemendäge VII Xalıkara tatar cırı festivalenä bagışlangan konsert   G.Tukaynıñ  «Tugan tel»  belän tögällände.  Zalda utırgan tamaşaçınıñ professional yugarılıktagı  tavışlarga  zarıkkanı sizelep tora. Çın moñga susagan tatar tamaşaçısı cır tögällängäç tä taralaşırga aşıkmadı.

Konsert başında alıp baruçı tatarnıñ moñı barmı digänräk sorau kuygan ide.  Sorauga cavap tabıldı. Ul bar, ul yaşi!

Diñgez rizıkları kıymmätlänerme?

Agımdagı elnıñ 1 aprelennän Rossiyadä diñgez rizıkların satuga taläplär arttı. Produksiya öslegendäge boz katlamı xäzer anıñ massasınıñ 7 prosenttan kimräk öleşen genä alıp torırga tieş. Elek bu san – 20-30 prosent, aerım oçraklarda – 50 prosentnı da täşkil itä ide. Çit illärdä, äytik, Almaniyadä, Braziliyadä, azık-tölektä boz katlamı 20 prosentka kadär röxsät itelä.

Bezdä isä xalık öçen digäne dä kayçak kiresençä bulıp çıga. Rospotrebnadzor täkdim itkän üzgäreşlär diñgez rizıkları bazarında defisitka, dimäk, bäyaseneñ artuına kitereräçäk. Çönki kibetlär taläplärgä turı kilmägän balık, krivetkalardan baş tarta, şuña kürä, küpläp satuçılar bozlanmaganın kibetlärgä kıymmäträkkä sata.

Ekspertlar xäzer balıknıñ 15-20 prosentka kıybatrak torasın farazlıy. Çönki uzgan el boz mikdarınıñ 20-30 prosentka kadär töşerelüen taläp itkäç, diñgez rizıklarına bäya 30 prosentka öskä sikergän ide.

Kırlayda Tukay avılı tözeläçäk

Tatarstannıñ Arça rayonındagı Kırlay avılında urnaşkan Gabdulla Tukay muzee - şagıyrneñ iñ matur muzeylarınnan berse. Tizdän muzey yanında turistlar öçen iske tatar avılı barlıkka kiläçäk. Muzey direktorı Tälgat Gomärov xäbär itkänçä, Kırlay avılındagı kül tiräsendä büränädän unöç yort kalkıp çıgaçak, alarnıñ öçesen inde bıel, kar erep, cir açılgaç, kütäräçäklär.

"Tukay zamanındagı tatar avılı muzeynıñ ber öleşe bulaçak, - dip añlata Tälgat Gomärov. - Ul yortlarnıñ işegaldında munça, koş-kort häm mal-tuar alaçıkları korılaçak, yaşelçä bakçaları üsäçäk, cil häm su tegermännäre, çäyxanä eşläp toraçak. Kırlayga kilgän turistlar bu yortlarda vakıtlıça tuktalıp, üzlären elekke zamannardagı tatar avılında yaşägän kebek xis itä alaçak. Şunda uk alarnı yaña saugan söt, yaña peşkän ikmäk belän sıylayaçaklar". Gektar yarım cirdä Tukay çorındagı tatar avılı proektı maketın Kazannan arxitektor R.Bilyalov icat törkeme yasagan, tözü eşlären isä cavaplılıgı çiklängän "Moy gorod" oeşması başkaraçak.

Kırlay avılındagı G.Tukay Däülät ädäbi-memorial muzey-kompleksı 2007 eldan munisipal karamaktan respublika finanslavına küçte. Bügenge köndä Kırlaydagı G.Tukaynıñ icat häm tormış yulına bagışlangan töp ekspozisiya urnaşkan agaç muzey binasınıñ ikençe katında remont bara. Muzey direktorı anı şuşı könnärdä, Tukaynıñ tugan könenä tämamlarga tırışabız, di.

Kırlayda Tukaynıñ tugan könenä bagışlangan bäyräm, gadättägeçä, Kazanda 26 apreldä Şigriyat bäyräme uzgannan soñ - 27 apreldä oeştırılır dip kötelä. Bu köngä muzey xezmätkärläre "Kırlayda kunakta" dip isemlängän spektakl kuyarga äzerlänä. Eçtälegendä G.Tukay çorın häm bügenge könne berläştergän bu tamaşanı annan soñ ike ay dävamında muzey kunaklarına täkdim itäçäklär.

Tälgat Gomärov süzlärençä, Kırlay muzeena igtibar soñgı ellarda şaktıy artkan. "Aena bezgä xäzer meñ yarım keşe kilä, muzey xezmätkärläre kış könnärendä dä tik yatmıy, küçmä kürgäzmälär belän Tatarstan rayonnarına çıgabız, - di muzey direktorı. Bıel Tukay tugan könen bäyräm itkändä Kırlayda 5 keşegä isäplängän zur bulmagan kunakxanä açu tantanası da kötelä. "Tukay muzeen ayakka bastırırga Arça rayonınıñ Şuşmabaş avılı egetläre - rayonnıñ avıl xucalıgı tarmagında köç kuyuçı investorlarnıñ berse - "Servis-Agro" cämgıyate citäkçeläre Gabdelxäy häm Gabdelfät Kärimovlar yardäm kürsätä, - dip assızıklıy Tälgat Gomärov. - Kayçan nindi genä sorau belän kilsäñ dä, alar kire borıp cibärmi, xällärennän kilgänçä bulışalar". Kunakxanäne dä menä alar tözegän ikän. Avılda 200 häm 60 keşelek zalları bulgan "Şüräle" kafesı eşläven, Mädäniyat yortı tulısınça remontlanuın da äytergä kiräk.

Kırlaydagı muzey kompleksına kergän Sägdi abzıy yortı yanında ike katlı agaç yort şulay uk xäzer üzenä kürä ber "eksponat" bulıp tora. Äxmätxan bay yortı dip atalgan bu binada Tukay zamanındagı tatar bae yortı küreneşe torgızıla. Älege vakıtta muzey xezmätkärläre anıñ ekspozisiyasen tulılandıru belän mäşgul.

Tälgat Gomärov Gabdulla Tukaynıñ tugan avılı - Kuşlavıç avılındagı Tukaevlar muzey-yortında da zur remont eşläre baruın äytä. Tukaevlar muzey-yortında yaña ekspozisiya kuelaçak. Xäzer isä muzey işegaldında borıngı kelät, munça kebek korılmalar tözelgän.

Şüräle , Su anası - Kazanda!

Tatarnıñ böek  şagıyre Gabdulla Tukay icatı törle millät väkillären dulkınlandıra häm soklandıra. Bıel şagıyrneñ olug yubiley uñaennan bik küp bäyräm çaraları oeştırıla.  Şagıyrneñ 125 ellıgın karşılaganda,    Tatar  däülät “Äkiyat”  kurçak teatrı här eldagıça Tukayga bagışlangan  spektakllär atnalıgı iglan itte, dip xebär itälär “Äkiyat”tän.  Teatr kollektivı yaş tamaşaçılarnı klassik yazuçılarıbıznıñ balalar öçen yazılgan äsärläre belän tanıştıruga zur igtibar birä. 

20-24 aprel könnärendä näni tamaşaçılarga tatar telendä spektakllär kürsäteläçäk. Teatr säxnäsendä: “Su anası” (G.Tukay, Z.Xösniyar inssenirovkası),  “I, kızık Şüräle!..” (G.Zäynaşeva),  “Käkrüşkä” (R.Xaris), “Sertotmas ürdäk” (A.Aliş),  ädipneñ biografiyasenä nigezlänep yazılgan “Apuşnıñ tılsımlı töşläre” (R.Boxaraev)  täkdim iteläçäk. Bu äkiyat tamaşaçı tarafınnan yaratıp kabul itelde häm bügenge köndä repertuarda üzeneñ laeklı urının biläp tora, di teatr citäkçelege. Älege säxnä äsärläre mäktäplärdä, başka töbäklärdä gastrollärgä çıkkan vakıtta da täkdim itelä.  Spektakllärdä – Tatarstannıñ xalık artistı Rämziya Fäyzullina, Tatarstannıñ atkazangan artistları Yuriy Çuktiev, Rişat Gıyzdätullin, Gölnur Gabdraxmanova; artistlar Mars Gayfullin, Miläüşä Fäyzraxmanova katnaşa.

Balalar  äkiyat geroyları aşa tatar xalkınıñ goref-gadätläre, yolaları belän tanışa. Şulay uk spektakldä milli moñnarıbız yañgırıy. Matur kurçaklar, därtle biyulär, mavıktırgıç kızıklı vakıygalar, yaş tamaşaçını da, ölkännärne dä bitaraf kaldırmıy. 

“Äkiyat”  kurçak teatrı näni  tamaşaçılarnı härvakıt küñelle syurprizlar belän söenderep tora.  Balalar öçen  şul könnärdä teatr säxnäsendä   Tukay premiyase laureatları Gäräy Räxim, Räşid Kälimullin, Rinat Xaris kebek talantlı şäxeslär çıgış yasayaçak.

Xalıknıñmı xokukka xakı yuk?

Professor Xatıyp abıy Miñnegulov Tukaynıñ älege şigri  soravı bügen  yanä aktual dip sanıy. Kazanda Tukay muzeenda uzgan çirattagı çara şagıyrneñ törki dönyadagı urınına bagışlangan ide. Märtäbäle kunaklarnıñ çıgışı nigezdä şul temaga buldı. Ämma başkalardan aermalı bularak,  Xatıyp  Miñnegulov süzen törkilärdän tügel, ä ruslardan başladı häm Tukaynıñ millätlär turındagı "Olug yubiley mönäsäbäte belän xalık ömidläre" digän şigıren iskä töşerep tämamladı da.

Tanılgan galimebez küptän tügel Tatarstan Yazuçılar berlege üteneçe buença üzäk matbugatka Tukay turında “Geniy tatarskoy poezii” digän mäkalä yazgan. Yazmanı “Literaturnaya gazeta” ga cibärgännär. Berniçä kön elek gazettan şaltıratkannar ikän.  Xatıyp abıy şul şaltıratuga igtibar yunältte. “Anna isemle kız: “Menä sez, Tolstoy ülgännän soñ yazılgan Tukaynıñ märsiyasen kitergänsez. Tukay di 13 nçe elnı ülgän,  ul kayan, niçek  Maksim Gorkiy, Merejkovskiy häm başkalarnı belgän” -  dip aptırap soradı.  “Mäbäräk täsbix özelde” digän märsiyasennän tärcemä birgän idem. Anda Tukay Tolstoynı bik zurlıy. Tolstoy vafatı  Maksim Gorkiy, Potapenko, Kuprin, Sologub, Merejkovskiy  häm başkalar öçen zur kaygı bulgannı sanıy. Tukaebız rus yazuçılarınıñ da icatların yaxşı belgän dip añlattım. Monıñ belän ni äytäsem kilä? Bezneñ tatar tormışı, Tukaynıñ eşçänlege belän tanış bulmagan keşelär anı tatar cirlegendä genä, üz kısalarında gına üskän dip küz aldına kiterä. Ä bit çınlıkta,  Tukay üzebezneñ 1000 ellık ädäbiyatıbız ruxi kazanışların gına tügel, şärık, rus, garäp ädäbi kazanışların da mul üzläştergän, icadi faydalangan, kiräk ikän yarışıp ta yazgan. Tukaynı törki dönyada üze isän vakıtta uk zur şagıyr, böek, dahi zat räveşendä kabul itkännär häm alar üseşenä Tukay zur yogıntı yasagan”, - dide ul.

Annarı galim tarixnı, üz xatirälären barlap uzdı: “Soñgı ellarda menä tatar, menä kazax, äzerbaycan, törek dip aerabız. Elekkege tarixta  alar arasında aermalılıkka karaganda gomumilek köçle ikänne küräseñ. Üzara aralaşkannar, törle küçeşlär bulgan. Urtak möselman dini  kıymmätläre buluı  gayat möhim rol uynagan. Elek-elektän bezneñ äbi-babalarıbız garäp, farsı avtorların originalda ukıgan. Ä inde gosmanlı, üzbäk, äzerbaycan, uygurlarnı äytäse dä yuk. Alar bit soñgı vakıtta gına tärcemä itelä başlıy.

Tukay ukıgan kitaplarnı ber ük vakıtta garäplär dä, äzerbaycannar da häm başkalar da ukıy. Tukay üzeneñ icatında, yazgannarında tatarlarnıkın gına tügel, gomumän, menä şuşı möselman – törki dönyaga xas bulgan uy-omtılışlarnı, niyatlärne dä, insani kıymmätlärne dä birä.

Taşkent, Alma –ata, Baku, Törkiya yaklarında şaktıy yörgänem bar. Sovet çorında Taşkentka yaki Sämarkandka kilseñ, “Nugay tugan, min siña Tukaynı ukıym äle”, - dip söyläp kitälär ide. 97 elda Alma-ataga bargaç şagıyrlär äyländerep aldılar da yarışa-yarışa Tukaynı söyli başladılar”.

Tukaynıñ törki dönyada üze isän çakta uk bik yaşli tanıluı xakında citkergäç, Gosman abıy bügenge köngä kadär anıñ böeklegenä yakınaya algan kaläm iyase bulmau turında äytte.  Bu uñaydan Sibgat Xäkimneñ: “Tukay şigırlären malay vakıtta gına yazgan. 27 yaştä kitep bargan. Annan soñ bez inde alga bardık kebek. Läkin Tukay haman bezdän alda bara”, -digän süzlären iskä töşerde.

Galim fikerençä, Tukay turında söylibez, anı kütäräbez ikän, bu ber ük vakıtta Isxakıynı da, Gafurinı da häm başkalarnı da zurlau, bu telebezne, tarixıbıznı, milli asılıbıznı da zurlau bulıp tora.

“Bez Tukay aldan barsın öçen anı ukırga, yaş buınga citkerergä, balalarnı milli itep tärbiyalärgä burıçlıbız. Tatarga üzeneñ möstäkıyl däüläte bulmagaç genosid säyasäte  yanıy häm Tukay şigırläre bezneñ xalıkka ışanıç birgän. Tukay üz çorında da xalıknıñ moñ-zarların birgän berençe şagıyr bulgan häm xäzer dä ul bezneñ belän.

Bez sugışta yulbarıstan köçlebez,

Bez tınıçta attan artık eşlibez.

Şul xalıknıñmı xokukka xakkı yuk? – di ul mäglüm şigırendä.

Bu süzlär tatar mäktäpläre, matbugat organnarı öçen köräş bargan vakıtta Tukay zamanına karaganda da aktualräk yañgırıy”, - dide  möxtäräm galimebez.

Salix Säydaşev turında yaña kitap çıktı

«Salix Säydäşev. Tormış häm icat yulı» («Salix Saydaşev. Jiznennıy i tvorçeskiy put») kitabı moñarçı kiñ cämägatçelekkä mäglüm bulmagan fakt häm materiallarga tayanıp yazılgan. Kitapta böek tatar kompozitorınıñ tormışı häm icat yulı tulısı belän bäyan itelä.

Yaña kitapnıñ avtorı - pedagogika fännäre doktorı, sängat fännäre kandidatı, professor Färidä Sälitova, dip xäbär itälär Intertat.ru gazetasına. Ul üzeneñ fänni xezmätlärendä Salix agaga bagışlagan bik küp mäkalälär yazgan şäxes.

Älege kitapta avtornıñ fänni tikşerenülär näticäse dä çagılış tapkan. Xäzerge zaman tatar muzıkasına nigez salgan, tatarnıñ böek kompozitorı Salix Säydäşev turındagı älege kitap sängat belgeçlär öçen dä, kiñ katlam ukuçıga da kızıklı bulaçak. Arxiv materialları, kompozitornıñ zamandaşları, muzıka belgeçläreneñ tikşerenü näticäläre — barısı da yaña basmada urın algan.

Tukay elında – Tukaynıñ ike akademik tomı

Gabdulla Tukaynıñ äsärlären tuplagan akademik tomlıklar inde erak sovet çorında - 1985–1986 ellarda uk bastırılgan ide. Ul çakta böek tatar şagıyreneñ öyränçek şigırlären, yalkınlı şagıyr bulıp tanıtkan kabatlanmas äsärlären, XX gasır başında tatar telle matbugat bitlärendä çıkkan publisistik yazmaların, mäkalälären, zamandaşlarına häm tugannarına yazgan xatların tuplagan 5 tomlık dönya kürde.

Yaña zaman taläplärenä cavap birerlek itep, kayçandır senzura aşa ütmägän añlatmalar belän baetılgan G.Tukaynıñ akademik tomnarın yañartıp bastıru turında tatar galimnäre inde küptännän xıyallana. Kazanda G.Ibrahimov isemendäge Tel, ädäbiyat häm sängat institutında ber törkem galimnär akademik basma östendä eşne äle dä dävam itä. Institutnıñ tekstologiya bülege mödire, filologiya fännäre doktorı Zöfär Rämiev xäbär itkänçä, bıel, Gabdulla Tukaynıñ tuuına 125 el tulgan elda, yaña akademik basmanıñ ike tomı dönya küräçäk. Barlıgı isä ul sigez tomnan toraçak.

Ästerxanda bulaçak Tukay häykäle urınına taş kuelaçak

26 apreldä Ästerxan ölkäsendä gomer kiçerüçe tatarlar şagıyr Gabdulla Tukaynıñ tugan könen – 125 ellıgın zurlap bäyräm itäçäklär. Bıelgı yubiley elı Ästerxan öçen aeruça möhim vakıygalar belän istä kalaçak. 26 apreldä biredä Gabdulla Tukay häykäle bulaçak urınga taş kuelaçak. Cirle xakimiyat rizalıgı belän Tukay häykälen şähärneñ Admiral Naximov häm Aleksandrov uramnarı kiseleşendäge bakçaga kuyarga telilär.

Xäzerge vakıtta Ästerxan ölkäse Däülät Duması deputatı, ölkäneñ “Duslık” tatar milli cämgıyate räise Änvär Almaev citäkçelegendä ber törkem tatarlar häykälneñ proektın raslatıp, eskiz yasatu häm anı koyu eşläre belän mäşgul.

Gabdulla Tukay Ästerxanga 1911 elnıñ yazında kilgän. Biredä anı tatarlar bik cılı karşı alıp, kunak itkännär. Ästerxanga säfäre turında Tukay istäleklär dä yazıp kaldırgan.

Ästerxannıñ “Idel” gazetı baş möxärrire Näfisä Xämidullina xäbär itkänçä, G.Tukay tugan könendä şähärdä fänni–gamäli konferensiya uzaçak häm 6–17 yaşkäçä balalar arasında “I kaläm!” dip atalgan sängatle uku bäygesenä näticä yasalaçak. Gabdulla Tukay şigırlären iñ matur itep söyläüçe mäktäp ukuçıları bulaçak häykäl urınında oeştırıluçı şigri mitingta çıgış yasayaçak.

Cännät Sergey Markus: «Tatar telen onıtırga, satırga yaramıy...»

Başkalada yaşäüşe 600 ata-ananıñ cıelışıp citäkçelekkä xat yazuı küplärne bitaraf kaldırmadı. Bu uñaydan yazılgan xatlar äle dä Intertat.ru redaksiyasenä kilä tora. Tanılgan kulturolog Cännät Sergey Markus fikerlären dä sezgä täkdim itäbez.

Kazanda yaşäüçe ata-analarnıñ Tatarstan mäktäplärendä tatar tele däreslären kimetüne sorap Rossiya Mägarif häm fän ministrlıgına xat yazuın belgäç, bik nık borçıldım. Tatarstannıñ xalık yazuçısı, Tatarstan Däülät Sovetı deputatı Tufan Miñnullin moña karata üz fikeren belderep, «üz xalkıñ östennän donos yazu — xalkıña xıyanät itü», dide. Kırıs, ämma gadel fiker. Ul ata-analarnı älege gamälne kılırga etärüçe säbäp turında da äytte: «Rossiya Däülät Duması aşa kabul itelgän varvarlarça zakon — 309nçı federal zakon Rossiyadä yaşäüçe törle millät xalıklarına karşı kabul itelgän växşilär zakonı».

Morza Korbangali Yunısov, üz çiratında, bezgä — rossiyalelärgä Kazaxstannı, beryulı kazax, rus häm ingliz tellären öyränüne algı sörüçe däülätne ürnäk il itep kürsätä. Ul üzeneñ çıgışın «Tatar tele kemgä kiräk?», dip isemläde. Bu sorauga kultorolog häm şagıyr bularak, cavap birergä röxsät itegez.

Berençedän, tatar tele böten tatar xalkına kiräk. Ata häm ana tele — millät totkası, ul tarixi xäterne şuşı buın aşa şuşı uk buınga tapşıru ısulı. Telne saklap, anı üz balalarına citkerü mömkinlegendä şiklänüçelärgä 20nçe gasırnıñ böek nemes fälsäfäçese Martin Xaydeggernıñ tel fälsäfäse turında äytkän süzlären ukırga kiñäş itäm. Anıñ: «Tel — yaşäeş yortı» digän bik tä tanılgan süzläre bilgele. Tel bulmasa, millätneñ yaşäeşe dä yuk. Ä tatarnıñ yukka çıguın kemnär teli?... Barı tik ksenofoblar gına.

Ikençedän, tatar tele böten dönyaga kiräk! Bu ber dä arttıru tügel, dörese şul. Eş şunda, här tel — keşeneñ baş mie aşa dönyanı çagıldıruçı unikal sistema. Telneñ barlık üzençälekläre, anıñ süzlek zapası, sinktaksisı, fonetikası — bolar barısı da tanıp-belü çaraları. Ingliz telendä bulmagan närsä suaxilida, farsıda bulmagan närsä törektä bar...bu isemlek iksez-çiksez. Berär telneñ yukka çıguı gnoseologiya öçen zur yugaltu bulaçak. Bu xäl keşelek sivilizasiyasenä tiskäre yogıntı yasayaçak. Näticä ber — keşe nikadär kübräk tel belsä, anıñ dönyaga karaşı da şulkadär näticäle häm icadi bulaçak. Şundıy baş mie bulgan keşelär genä üsä ala. Şulay itep, dönya telläre gailäsendä tatar teleneñ urını zur, tatar tele, hiçşiksez, kiräk, annan başka añnıñ yaşäeşe mägnäsez.

Ildar xäzrät Şämsetdinov: Avıl imamnarı “nevidimka”

Küp mäçetlär işegendä yozaklar elenep tormas ide... Ägär dä avıl imamnarına tieşle matdi yardäm bulsa. Tatar Tumbarlısı avılı imam-xatıybı Ildar xäzrät Şämsetdinov änä şundıy fikerdä.

Tatarstan möselmannarı Diniya näzaräteneñ räsmi saytında çıkkan yazmasında mondıy yullar bar: “Ber şäkerttän soradım: “Nigä sin avılga barırga häm Islamnı kütärergä telämiseñ?- dip. Ul miña: “Anda üseş yuk. Avıl imamı bulgançı min şähär mäçetendä işegaldı seberäm. Mögaen, mine monda kürerlär häm eş birerlär”. Anıñ cavabı belän kileşmiçä: “Sez tändäge parazitlar kebek, ellar dävamında belem alasız, sez belemle häm Allah süzen taratuçılar bulsın häm cännättä urın taba alsın öçen küpme çıgım totıla, ä üzegezdzge kıymmätle belemne üteräsez!” -didem. Kızganıç, ämma bu fakt. Ägär dä bu akçalar avıl imamnarına yullansa, mögaen, bez mäçetlär küplege belän tügel, ä sıyfat belän maktanır idek. Häm bik küp mäçetlär işegendä yozaklar elenep tormas ide. Avıl imamnarı “nevidimka” kebek”.

Çınnanda, alar turında mäçet açılganda, saylauga çakırsalar häm mäxällägä yörüçe berärse zarlansa gına iskä töşerälär tügelme?!

Ildar xäzrät imamnar safı könnän-kön kimügä borçıla. Alar 15-20 el bu urında eşläp märxüm bulalar, çönki kübese ölkän yaştäge keşelär. Ä yaşlär alarga almaşka kilergä aşıkmıy. Moñar matdi yaktan nık bulmau da säbäp, küräseñ.

Şuña da Ildar xäzrät Şämsetdinov imamnarnıñ matdi xäle turındagı problemanı kütärä. Häm buproblema Diniya näzaräteneñ iñ avırtkan urını dip sanıy. “Avılda sädakaga ömet itärgä kiräkmi, ul kommunal xezmätlärne tülärgä köçkä citä. Bik küp avıl imamnarı sosial yaktan yaklanmagan, minimal xezmät xakı da almıylar. Bez, üzebezneñ kimçeleklärebez, ictıyaclarıbız bulgan keşelär, gailälärebez bar, nigezdä, alar küp balalılar, häm bez Allah öçen cämgıyatebezgä fayda kiterergä dip xezmät itäbez”,- di ul.